سوژگی وابسته؛ سرنوشت تکراری زنان روی پرده سینما

به گزارش پایگاه خبری تابان خبر، دکتر امین جواهری، پژوهشگر سینما، با بررسی روند بازنمایی زنان در سینمای ایران گفت: زنان در بسیاری از آثار سینمایی کشور در جایگاه «سوژگی وابسته» قرار دارند، جایگاهی که در آن اراده و کنش زن بدون حضور مرد مشروعیت نمی‌یابد.

وی، به عنوان فیلمساز، توضیح داد: حتی زنانی که نقش اصلی داستان را بر عهده دارند، اغلب نمی‌توانند جهان روایی فیلم را به شکل مستقل تغییر دهند و معنا و اثرگذاری کنش‌های آنان در نسبت با مرد تعریف می‌شود. این ساختار بازتاب گفتمان مردسالارانه جامعه و تقدم نگاه مردانه در روایت‌های سینمایی است.

دکتر جواهری، پژوهشگر سینما، افزود: در بسیاری از فیلم‌ها زنان به ابژه‌ای برای برجسته‌کردن اخلاق، تصمیم‌ها و کنش‌های مردان تبدیل می‌شوند و این محدودیت، سوژگی زنانه را کاهش می‌دهد. محدود کردن تصویر زنان به نقش قربانی یا جنس دوم تنها بخشی از واقعیت جامعه را نشان می‌دهد و نمی‌تواند معیار کلی برای بازنمایی زن در سینما باشد.

وی، به عنوان فیلمساز، تأکید کرد: سینما می‌تواند فراتر از بازتاب صرف جامعه عمل کند و به کاتالیزوری برای تغییر گفتمان جنسیتی تبدیل شود، به شرطی که از کلیشه‌ها عبور کرده و امکان‌های تازه‌ای برای سوژگی زنان در روایت‌ها ایجاد شود.

جواهری خاطرنشان کرد: سینما ذاتاً انتخابی، گزینشی و جهت‌دار است و هیچ فیلمساز نمی‌تواند حقیقت واحدی از جامعه ارائه دهد. بازنمایی زنان صرفاً به عنوان موجود آسیب‌دیده، بازتولید همان ساختار نابرابر است که فیلمساز ادعا می‌کند نقد می‌کند.

این پژوهشگر سینما با اشاره به محدودیت‌های بازنمایی در آثار سینمایی بیان کرد: وقتی فیلمساز ادعا دارد «من آیینه جامعه هستم و حقیقت را نشان می‌دهم»، در واقع ادعای قدرت کرده است؛ زیرا حقیقت واحد نیست و همواره چندگانه است.

وی افزود: فیلم ذاتاً انتخابی، گزینشی و جهت‌دار است و هیچ فردی نمی‌تواند حقیقت کامل را نشان دهد. به گفته این پژوهشگر، فیلمسازان تنها نسخه‌ای از واقعیت را می‌سازند و این نسخه همواره محدود و انتخابی است.

او تصریح کرد: در نتیجه، سینماگران غالباً زنان را در مقام موجود آسیب‌دیده به تصویر می‌کشند و نه در جایگاه سوژه‌ای با کنشگری مستقل. نمایش رنج بدون ارائه امکان مقاومت، در حقیقت همان ساختار نابرابری را بازتولید می‌کند که فیلمساز ادعا دارد نقد می‌کند.

این پژوهشگر و فیلمساز اظهار کرد: توجه به سوژگی زنان و نمایش قدرت و کنشگری آنان می‌تواند به بازتعریف گفتمان جنسیتی در سینما کمک کند و از کلیشه‌های رایج فراتر رود.