دهستان مولان؛ گهواره‌‌ای از فرهنگ، تاریخ و البته فراموشی

به گزارش پایگاه خبری تابان خبر، دهستان مولان در شمال آذربایجان‌شرقی و در بخش مرکزی شهرستان کلیبر قرار دارد، این دهستان از مرکز شهرستان کلیبر حدود ۴۵ کیلومتر، از خمارلو ۴۰ کیلومتر و از مرکز استان تبریز حدود ۲۰۰ کیلومتر فاصله دارد.

با وجود فاصله نسبتاً زیاد تا مراکز شهری، مولان همچنان از نظر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی جایگاهی ویژه در منطقه قره‌داغ دارد.

جمعیت و موقعیت جغرافیایی

دهستان مولان حدود ۲۰ روستای بزرگ و کوچک را در بر می‌گیرد که مرکز آن، روستای تاریخی و فرهنگی مولان است.

از دیگر روستاهای پرجمعیت و شاخص این منطقه می‌توان به قیه‌باشی، باشاو (بشاب در مکاتبات رسمی) و اولو قیشلاق اشاره کرد.

مجموع جمعیت این دهستان حدود پنج هزار نفر برآورد می‌شود که اغلب به مشاغلی چون کشاورزی، دامداری و آموزش اشتغال دارند.

مولان: جواهری نایاب در گنجینه فرهنگ ایران

روستای مولان از دیرباز به عنوان یکی از روستاهای فرهنگی شاخص در منطقه قره‌داغ شناخته شده است، لحن گفتار خاص اهالی مولان و ادبیات منحصر به‌فرد آنها، در طول قرن‌ها باعث تمایز آنها از سایر مناطق شده است، به عنوان نمونه‌ای از این سبک کلامی که یادآور احترام، طنز ظریف و ادب در مکالمه‌های روزمره است، می‌توان به این جمله از زبان یک کشاورز مولانی در حدود صد سال پیش اشاره کرد:«ای او کس‌کی حمار ابیضه سوار اولوب آغ تورپاقلیقدان قریه‌ی مولانا طرف تشریف آپاریرسان، زحمت قبول ائله‌ییب بیزیم عیال مربوطه‌یه بیر بانگ چکیب بویوراسیزکی، طبق عالیه‌دن و طعام ملونه‌دن صرف‌نظر بویوروب، ایکی خمیرالی بیر بادیمجان صرف‌ناهار اوچون تدارک گورسون»، این سبک کلامی و رفتار گفتاری، نشان از اصالت و فرهنگ دیرپای مردم مولان دارد.

مولان؛ هشتصد سال روایت، از زبان تا تعالی فرهنگ و ادب

تاریخ و بناهای ارزشمند سابقه سکونت در دهستان مولان، طبق شنیده‌های موثق از ریش‌سفیدان و همچنین بناهای تاریخی موجود، حداقل به هفت‌صد تا هشت‌صد سال پیش بازمی‌گردد.

وقتی سوداگران، تاریخ را به پای طمع کشیدند!

یکی از مهم‌ترین این بناها، برج هشت‌ضلعی معروف به «برج خان‌باغی» است که در نزدیکی روستای خان‌باغی، در کنار جاده کلیبر به ساحل رود ارس قرار دارد، این برج تا سال ۱۳۶۸ شمسی تقریباً سالم باقی مانده بود، اما متاسفانه توسط سوداگران آثار باستانی تخریب شد و تنها بخشی از یکی از دیوارهای آن باقی مانده است.

این برج تاریخی با ارتفاعی حدود هشت متر و عرض هر ضلع ۱.۷ متر، متعلق به قرن هفتم یا هشتم هجری قمری است، جالب آنکه نمونه‌های مشابهی از این برج در نقاط دیگر شهرستان کلیبر نیز یافت می‌شود، از جمله این برج‌ها برج تاریخی دوزالبرج قشلاق قارلوجه برج بالای کوه فرخی در داخل شهر کلیبر این شباهت‌ها گواهی بر ساختار معماری مشترک منطقه قره‌داغ در سده‌های گذشته و اهمیت استراتژیک این سازه‌هاست.

امید است با توجه مسئولان میراث فرهنگی، بازسازی نمادین این بنا در دستور کار قرار گیرد تا بخشی از هویت تاریخی منطقه احیا شود.

بقعه شیخ صالح انصاری؛ قطب معنوی منطقه در حدود سه کیلومتری شمال دهستان مولان و در محدوده منطقه تاریخی خانقاه قدیم، بقعه و خانقاه شیخ صالح انصاری قرار گرفته است، این مکان که از دوره صفویه بنیان‌گذاری و در عصر قاجار بازسازی شده، سالیان دراز محل عبادت، خلوت و زیارت مردم مناطق اطراف بوده است، هرچند این بنا نیز همچون برج خان‌باغی آسیب‌هایی دیده است، اما ساختار آن همچنان پابرجاست و توجه مسئولان را می‌طلبد.

شاعران، مراسمات و رویدادهای فرهنگی دهستان مولان به‌خصوص روستای مولان، زادگاه شاعرانی نام‌آشنا، فرهیخته و هنرمندان تاثیرگذار بوده که نقش مؤثری در اعتلای فرهنگ و ادب منطقه داشته‌اند.

در دهه‌های گذشته، مراسم‌های باشکوهی برای پاسداشت این بزرگان برگزار شده که هر یک در نوع خود رویدادی کم‌نظیر و فرهنگی در منطقه قره‌داغ محسوب می‌شود، در سال ۱۳۶۹ مراسم بزرگداشت شاعر اهل بیت، مرحوم عباسعلی پورزمان در مسجد جامع مولان برگزار شد، این مراسم نخستین رویداد فرهنگی رسمی در مولان پس از انقلاب به شمار می‌آید.

در تابستان ۱۳۹۳، مراسم گرامیداشت مرحوم اللهوردی آهنی، شاعر صاحب‌سبک و مورد احترام منطقه، با حضور گسترده شعرا، اهالی ادب و مردم منطقه برگزار شد.
در سال ۱۳۹۴، همایشی برای تجلیل همزمان از مقام ادبی دو شاعر یادشده، عباسعلی پورزمان و اللهوردی آهنی، در روستای مولان برگزار شد که چهره‌هایی از سطح استانی نیز در آن حضور داشتند.

در سال ۱۳۹۵، مراسم شصتمین سالگرد سواد وجودی، شاعر معاصر و در قید حیات مولانی، با حضور اهالی فرهنگ و هنر در مولان برگزار شد.

از دیگر شعرای مکتب مولان که آثارشان در ادبیات منطقه شهرت دارد، می‌توان به صفرعلی غفاری، ولی درگاهی، شمس‌اله کیان (ساحل)، محمد آهنی (هجران)، اردشیر خلیلی (سن‌سیز)، خوش‌روان صحتی، فرمان فرضی (یورغون)، فرامرز وجودی (سؤنمز)، فرامرز یاوری (خاطر)، مهرداد آهنی (شاعراوغلو)، منصور لشکری، موسی نعیمی و دیگر عزیزان اشاره کرد.

در حوزه موسیقی آشیقی و سنتی نیز مولان چهره‌های برجسته‌ای را به جامعه معرفی کرده است؛ از جمله آنها فرمان فرضی، ناصر مددی، کریم کشوری، بهنام اختیاری، آراز وجودی (نفر برتر جشنواره موسیقی ملی فجر) این هنرمندان نه‌ تنها در منطقه بلکه در سطح ملی نیز شناخته‌شده و مورد تقدیر هستند.

مولان سزاوار توجه بیش از پیش است

مشکلات و نیازهای منطقه با وجود سابقه فرهنگی و تاریخی درخشان، دهستان مولان همچنان با چالش‌های جدی مواجه است، کم‌آبی شدید که باعث افت چشمگیر کشاورزی و دامداری شده است، نبود صنایع تبدیلی مرتبط با محصولات منطقه راه‌های روستایی نامناسب و خاکی که در زمستان‌ها ارتباط روستاها را قطع می‌کند، نبود مرکز فرهنگی یا تفریحی برای جوانان و کودکان، مهاجرت گسترده جوانان به تبریز و تهران در پی بیکاری جمع‌بندی و پیشنهاد دهستان مولان، با پیشینه‌ای پربار در فرهنگ، ادب، معماری و آیین، سزاوار توجهی بیش از پیش است.

ایجاد فرهنگسرای بزرگ در روستای مولان برای تجمیع فعالیت‌های فرهنگی، بازسازی نمادین برج «خان‌باغی» به‌عنوان المانی از هویت تاریخی منطقه، حمایت مالی از شاعران و موسیقی‌دانان محلی، فراهم‌سازی زیرساخت‌های فرهنگی برای برگزاری همایش‌های منطقه‌ای در سطح استان از ضروریات دهستان مولان به شمار می‌رود.

مولان یک روستا نیست، بلکه یک میراث زنده است که اگر جدی گرفته شود، می‌تواند به‌عنوان الگویی موفق از احیای فرهنگی در مناطق روستایی شمال‌غرب کشور مطرح شود.

یادداشت از شهریار آهنی مولان